Bijdragen & Bronnen

Hoe de vorming van een Vlaams en rechts front mislukte. De geschiedenis van de Concentratie in 1936

---

Abstract

In de tweede helft van 1936 beleefde België een periode van politieke destabilisering. Dat was het gevolg van de verkiezingen van 24 mei die een nederlaag betekenden voor de katholieke partij en een overwinning voor Rex van Léon Degrelle, die dictatoriale ambities koesterde en steun vond bij Hitler en Mussolini. Ook het Vlaams Nationaal Verbond, dat eveneens in fascistische richting was geëvolueerd, en de communisten boekten winst. De socialisten waren nu de grootste partij, maar accepteerden een regering van nationale unie met katholieken en liberalen onder de technocraat Paul Van Zeeland. Die regering kwam onmiddellijk onder vuur te liggen van links en rechts en werd geconfronteerd met afvalligheid in eigen rangen. Het nationaalsocialisme in Duitsland, het linkse Volksfront in Frankrijk en de burgeroorlog in Spanje vormden het referentiekader voor een periode van sterke polarisatie en felle agitatie, waarin partijen en politici streefden naar een herschikking, een “concentratie” van politieke krachten. Rechtse politici probeerden de regering omver te werpen en een coalitie zonder socialisten (die zij beschouwden als cryptocommunisten) op de been te brengen. Sommige katholieken probeerden de politieke eendracht onder geloofsgenoten te herstellen door een vorm van samenwerking met Rex en VNV, en nog andere katholieken probeerden met de Vlaams-nationalisten in Vlaanderen een Vlaamse Concentratie tot stand te brengen. De bakens werden verzet toen Rex en VNV op 6 oktober een alliantie sloten en daarmee een krachtig oppositiefront vormden. Op 25 oktober verijdelde de regering-Van Zeeland een rexistische “mars op Brussel”. Om dit nieuwe front de wind uit de zeilen te halen probeerden de Vlaamse katholieken, die zich hergroepeerden in de Katholieke Vlaamse Volkspartij, alsnog samenwerking te realiseren met de Vlaams-nationalisten. Dat leidde op 8 december 1936 tot het akkoord KVV-VNV, dat evenwel meteen van beide kanten werd gedesavoueerd. De tegenstelling tussen aanhangers van de bestaande orde en van de nieuwe orde, tussen voorstanders en tegenstanders van de regering, was te groot. De christendemocratische strekking in de katholieke partij haalde de bovenhand toen de bisschoppen op het einde van 1936 in een publieke brief niet alleen het communisme, maar ook alle strevingen naar een rechtse dictatuur veroordeelden. De destabilisering van de Belgische politiek verdween pas na de nederlaag van Degrelle in zijn verkiezingsduel met premier Van Zeeland op 11 april 1937. De democratiekritiek die de beweging naar “concentratie” ondersteunde bleef echter voortleven.
________

The unsuccesful formatiob of a Flemish and right-wing front. The history of the 1936 concentration
Belgium experienced a period of political destabilization in the second half of 1936. That was the result of the 24 May elections, the defeat of the catholic party and the victory of Rex, a movement led by Léon Degrelle, who had dictatorial ambitions and would soon be supported by Hitler and Mussolini. The Flemish Nationalists (VNV), also oriented towards fascism, and the Communists had made progress too. The socialists, who ended up being the largest party, accepted a cabinet of national union with the Catholics and the liberals under the leadership of a technocrat, Paul Van Zeeland. The Van Zeeland cabinet immediately came under fire from left and right and was confronted with deserters in its own ranks. National Socialism in Germany, the Front populaire in France and the civil war in Spain formed the horizon for a period of strong polarization and agitation in which politicians and parties aimed at redesigning political forces, “concentration” being the keyword. Politicians from the right attempted to establish a cabinet without socialists whom they considered crypto communists. Catholics tried to restore political union among the faithful through forms of cooperation with Rex and VNV, and some among them tried to install a “Flemish Concentration” through collaboration with the Flemish Nationalists. A decisive fact occurred on 0ctober 6 when Rex and VNV formed an alliance creating a strong opposition front. On October 25 the government foiled a rexist mass rally in Brussels. To regain control Flemish Catholics, who regrouped in the Katholieke Vlaamse Volkspartij (KVV), attempted to realize a form of collaboration with the Flemish Nationalists. It resulted in the December 8 KVV-VNV agreement, which was, however, immediately denounced from both sides. The antagonism between supporters of the existing order and those of a new order, between the partisans of the government and its opponents, was too strong. The Christian democrats in the catholic party finally gained the upper hand when the Belgian bishops, at the end of December 1936, issued a pastoral letter not only condemning communism but also a dictatorship of the right. The destabilization of Belgian politics disappeared after the defeat of Degrelle in his electoral duel with Prime Minister Van Zeeland on April 11, 1937. However, the fundamental criticism of democracy underlying the “concentration” movement did not.

How to Cite:

Gerard, E., (2016) “Hoe de vorming van een Vlaams en rechts front mislukte. De geschiedenis van de Concentratie in 1936”, WT. Tijdschrift over de geschiedenis van de Vlaamse beweging 75(4), 338-374. doi: https://doi.org/10.21825/wt.v75i4.12043