Bijdragen & Bronnen

De ‘greep naar de macht’ van de oorlogsburgemeesters als voorhoede van de Nieuwe Orde in Vlaanderen

---

Abstract

De voorbije jaren groeide in het Vlaamse historische onderzoek naar de bezettingsgeschiedenis van de Tweede Wereldoorlog een sterke tendens om het belang van de figuur van de oorlogsburgemeester te herwaarderen. De klassieke VNV-oorlogsburgemeester was voor de bevolking immers één van de meest zichtbare en actieve elementen van de Nieuwe Orde en het bezettingsbestuur.
Lier werd bestuurd door een katholieke meerderheid. De stad kende een bijzonder rijk cultureel leven en een lange Vlaams-nationalistische traditie. Na de Duitse bezetting zou zittend burgemeester Van Cauwenbergh verplicht worden af te treden ten voordele van provinciaal ambtenaar Alfred Van der Hallen, een VNV'er met een lange staat van dienst in zowel de culturele als de politieke activiteiten van de Lierse Vlaams-nationale zuil. Ook twee katholieke schepenen werden tot ontslag gedwongen, één op basis van de Duitse ouderdomsverordening en één na beschuldigingen van vakbondagitatie tegen de Nieuwe Orde. Zij werden vervangen door Nieuwe Ordegezinden.
Door het verwerven van de meerderheid in het schepencollege kon ook de politiecommissaris en verschillende sleutelposities in het gemeentelijk ambtenarenapparaat ingevuld worden door Nieuwe Orde-aanhangers.
Alfred Van der Hallen zou o.a. de stadsdiensten, de gemeentepolitie en het cultuurbeleid ingrijpend hervormen. De laatste twee van deze hervormingen kenden weinig succes: het Lierse politiekorps raakte intern sterk verdeeld door de aanstelling van enkele Nieuwe Ordegezinden en een deel ervan zou betrokken raken bij het gewapende verzet. De ambitieuze Cultuurdienst, waarbij ttonaangevende kunstenaars als Felix Timmermans bij betrokken werden, bloedde dood door persoonlijke animositeit en te verregaande politisering.
Van der Hallen had als oorlogsburgemeester de verdienste een noodzakelijke modernisering en uitbreiding van de gemeentewerking te hebben doorgevoerd, maar op veel andere terreinen was zijn beleid een mislukking. Tegenwerking door de vooroorlogse ambtenarij en de SS-afdeling van Lier met haar radicale voorman Alfons Lanens, was één van de verklaringen. Het was echter vooral de ongebreidelde politisering van het ganse bestuursapparaat en de zeer expliciete politieke profilering van de oorlogsburgemeester als Nieuwe Ordegezinde die zorgde voor een te grote verdeeldheid om tot een performant beleid te komen.

________

The 'seizure of power' by the wartime burgomasters as the advance guard of the Nieuwe Orde (New Order) in Flanders
Over the past years Flemish historical research into the history of the occupation during the Second World War developed a strong tendency to re-evaluate the importance of the person of the wartime burgomaster. The population considered the classical VNV (Flemish National Union) wartime burgomaster to be one of the most visible and active elements of the Nieuwe Orde and of the administration by the occupying forces.
Lier was ruled by a Catholic majority. The city had a particularly rich cultural life and a long Flemish-Nationalist tradition. After the German occupation burgomaster in office Van Cauwenbergh was forced to resign to the benefit of the provincial civil servant Alfred Van der Hallen, a VNV member with a long record of service to cultural as well as political activities of the Flemish National Group in Lier. Two Catholic aldermen were also forced to resign, one on the basis of the German old-age regulation and one after allegations of trade union agitation against the Nieuwe Orde. They were replaced by Nieuwe Orde partisans.
By acquiring a majority on the Bench of Aldermen the partisans of the Nieuwe Orde could also appoint the Chief of police and fill several key positions on the Bench of Aldermen.
Alfred Van der Hallen was to carry out major reforms in the urban services, the municipal police and the cultural policy. The last two proved to be unsuccessful: the police force of Lier became much divided because of the appointment of a few Nieuwe Orde partisans and a part of the force was to become involved in armed resistance. The ambitious Cultural Service, involving leading artists such as Felix Timmermans fizzled out because of personal animosity and far-reaching politicisation. As wartime burgomaster Van der Hallen could take credit for a necessary modernisation and expansion of the operation of the municipality, but in many other areas his policy was a failure. One of the explanations for this fact was the opposition by the pre-war civil service and the SS-department of Lier with its radical leader Alfons Lanens. However, it was in particular the uncontrolled politicisation of the entire administrative machinery and the very explicit political characterisation of the wartime burgomaster as a Nieuwe Orde partisan that caused too much dissension to be able to achieve a successful policy.

How to Cite:

Verwaest, R., (2008) “De ‘greep naar de macht’ van de oorlogsburgemeesters als voorhoede van de Nieuwe Orde in Vlaanderen”, WT. Tijdschrift over de geschiedenis van de Vlaamse beweging 67(4), 300-318. doi: https://doi.org/10.21825/wt.v67i4.12503