Abstract

Op 20 januari 1756 gelastte Markies van Pombal alle Portugese pastoors tot het schriftelijk beantwoorden van 13 vragen m.b.t. de schadelijke gevolgen van de Grote Aardbeving van 1 November 1755. Lissabon was half verwoest, maar hoe was de toestand op het platteland? De auteur, die geïnteresseerd is in de structuur en inhoud van de wereldbeelden van die priesters en hun parochianen, keek vooral naar de antwoorden die betrekking hebben op de 'wanneer'-aspecten van de ramp. Hij vroeg zich met name af 

 - Waarmee (hemellichaam, mechanische klok...) wordt het tijdstip van de schokken vastgesteld?
 - In termen waarvan (gebed, minuten...) wordt de duur van de schokken uitgedrukt?
 - Welke gebeurtenis (Bijbels verhaal, de grote ramp zelf...) markeert de lange tijdreeks van de opgesomde bevingen en naschokken? 

 In de overtuiging dat een wereldbeeld niet alleen oplossingen biedt voor een "wanneer?” maar ook voor een "waar?" en een "waarom?", bestudeerde de auteur vervolgens de indicaties die betrekking hebben op de ruimtelijke kaders en de oorzaken van de ramp, zoals de betrokkenen die zich voorstelden. Het verzamelde materiaal is bijzonder rijk. Uit de analyse blijkt o. a.
 - dat de sociale constructie van temporaliteit als onderdeel van een bredere discursieve activiteit mag worden gezien, waarbij ruimte-voorstellingen worden gekoppeld aan noties van oorzaak/effect;
 - dat het nauwelijks zin heeft om het begrip wereldbeeld (of mentaliteit) te gebruiken in verband met brede categorieën van sociale actoren;
 - dat het zeer incorrect is om te veronderstellen dat de (Portugese) geestelijkheid van de tweede helft van de XVIII eeuw totaal geen weet zou hebben van of grote moeite zou hebben met de verlichte opvattingen van het despotisme en/of van de philosophes.

How to Cite:

Rentes Florêncio, A., (1989) “In illo tempore…: de ramp van Lissabon (1755) en de tijdsbeleving van portugese pastoors en de plattelandsbevolking”, Tijdschrift voor Sociologie 10(Jaarboek), 215–270. doi: https://doi.org/10.21825/sociologos.86073